Wyrok rozwodowy ma konkretną budowę wynikającą z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nie może w nim być nic więcej i nic mniej, niżeli wynika to z prawa. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, żeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Co ciekawe, mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jak widać, Sąd nie musi dać rozwodu nawet zdeklarowanym ku temu małżonkom. Sąd kieruje się na pierwszy miejscu dobrem dzieci oraz zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Należy wykazać przed Sądem, że związek stron nie rokuje szans na odbudowanie, przez co jego rozkład nosi znamiona trwałości w rozumieniu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Pomiędzy małżonkami nie może być szans odbudowy więzi emocjonalnej. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wytycznych z 28 maja 1955 roku, I CO 5/55 (OSNCK 1955 nr 3, poz. 46), do stwierdzenia, iż rozkład pożycia małżeńskiego jest trwały wystarczy oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że powrót do wspólnego pożycia nigdy nie nastąpi. Przykładem jest wejście w związek partnerski przez jednego lub oboje małżonków, co praktycznie uniemożliwia odbudowę więzi małżeńskich.
Pierwszym punktem wyroku rozwodowego jest orzeczenie rozwiązania małżeństwa przez rozwód w 3 wariantach:
- Bez orzekania o winie stron w rozpadzie pożycia małżeńskiego
- Z orzeczeniem wyłącznej winy jednego z małżonków w rozpadzie pożycia małżeńskiego
- Z orzeczeniem winy obojga małżonków w rozpadzie pożycia małżeńskiego
Sąd orzeka czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego w trzech sferach – fizycznej, emocjonalnej i gospodarczej. Jednakże, na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Ewentualne orzeczenie o winie ma swoje bardzo poważne konsekwencje nie tylko w sferze emocjonalnej w postaci swoistego zadośćuczynienia moralnego za krzywdy związane z rozwodem, ale także w kwestii alimentów na małżonka. Co istotne, wina z zasady nie wpływa na podział majątku, ma jednak znaczenie przy ocenie predyspozycji do wychowywania dziecka.
Kolejne punkty wyroku dotyczą dzieci, w tym władzy rodzicielskiej – jej dzielenia, ograniczenia lub odebrania, kontaktów, ustalenia stałego miejsca zamieszkania oraz alimentów.
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym, małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. W braku porozumienia, Sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Tu znaczące zadanie leży po stronie biegłego psychologa, który po spotkaniu z rodzicami i dzieckiem sporządza opinię o predyspozycjach każdego z rodziców do opiekowania się dzieckiem. Psycholog wsłuchuje się także w potrzeby i wolę dziecka. Psycholog opiera opinię na niespełna godzinnym spotkaniu, dlatego Sąd daje stronie możliwość, żeby wnieść do opinii zastrzeżenia, czy też zażądać opinii uzupełniającej lub dodatkowej. Strony mają z zasady 14 dni, żeby skutecznie zaskarżyć wnioski psychologa. Co ważne, opinia nie jest wiążącą dla Sądu i podlega analizie logicznej, jak każdy inny dowód wnoszony do sprawy. Jednak, zważywszy, że nie sposób od Sądu wymagać wiedzy specjalistycznej z dziedziny psychologii, Sądy opierają swoje rozstrzygnięcia właśnie na opiniach. Ważna jest więc postawa rodzica podczas badania i to w jaki sposób wypowiada się o potrzebach własnych i dziecka. Ponadto, Sądy stoją na straży zasady, że rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Z zasady, w postępowaniu rozwodowym Sądy nie dzielą majątku, gdyż prowadziłoby to do nadmiernego wydłużania postępowania. O podział należy wystąpić po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego lub załatwić kwestie majątkowe u notariusza, ewentualnie umową – jeśli w skład majątku nie wchodzi nieruchomość.
Kolejnym elementem wyroku rozwodowego jest orzeczenie alimentów na rzecz dziecka. W tym celu Sąd analizuje sytuację majątkową rodziców i potrzeby dziecka. Wysokość alimentów zależna jest od tego, jakie wydatki czynione są na dziecko i jakie są przewidywane na najbliższe lata, co ma znaczenie np. w kwestii dziecka wchodzącego w okres szkolny, którego potrzeby rosną w gwałtownym tempie. Sąd wymaga przedłożenia zaświadczenia o zarobkach z pracy obojga rodziców z uwzględnieniem dodatków i premii, deklaracji PIT za ostatni rok podatkowy, często wyciągów w rachunku bankowego za kilka ostatnich miesięcy. Ważne, żeby zbierać umowy z korepetytorami, faktury, rachunki, paragony, gdyż zależy nam na wykazaniu wydatków odbiegających od normy ( co dzieje się bardzo często w praktyce) musimy udowodnić nasze roszczenie w zakresie wysokości. W praktyce kancelarii zdarzyło się, że Sąd nakazał matce dziecka podczas rozprawy zliczenie dziennej liczby miarek mleka modyfikowanego. Im lepiej udowodnimy roszczenie, tym trudniej będzie drugiej stronie obalić nasze twierdzenia. Podczas rozmowy w kancelarii, klienci otrzymują ode mnie tabelę z wydatkami, którą wypełniają i modyfikują, w zależności od stanu faktycznego i potrzeb dziecka. Pozwala to stronie na zebranie wymaganych dokumentów jeszcze przed wniesieniem pozwu oraz przygotowanie się do wypowiadania się o wydatkach podczas rozprawy. Sąd podczas wysłuchania strony zapyta o każdy wydatek wskazany w pozwie, stąd doskonałe przygotowanie to klucz do sukcesu.
Zaznaczam, że małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Ponadto, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni. Tu znaczenie ma orzeczenie o winie w rozpadzie pożycia małżeńskiego. Nie warto odpuszczać tego tematu, gdy na horyzoncie mamy groźbę pozwania o alimenty. W sytuacji orzeczenia rozwodu bez wyłącznej winy małżonka, może on wnieść pozew o alimenty. Konieczne będzie wówczas wejście w kolejny spór sądowy i podjęcie walki o uznanie żądania byłego małżonka jako naruszającego zasady współżycia społecznego. Po kilku latach może być to utrudnione, a dowody mogą przestać być tak oczywiste, jak podczas rozwodu.
Reasumując – wyrok rozwodowy ma konkretną budowę, która musi być odbiciem petitum pozwu. Już w pozwie następuje podział na kolejne roszczenia, które następnie są rozpatrywane przez Sąd podczas prowadzenia sprawy.